ضرب المثل ها جملات کوتاه خوش آهنگ یا تک بیتی یا تک مصراع هایی هستند که بجز زیبا و دلنشین سازی جملات کاربردهائی اصلی در سخنان ما دارند. وقتی نمی خواهیم حرفمان را به طور مستقیم و صاف و پوست کنده به طرف مقابل بگوئیم از ضرب المثل استفاده می کنیم. ضرب المثل ها ریشه در ماجراهای تاریخی و احساسی و دینی و قومی و آداب و رسوم ما دارند.
پالازی بورون ائلینن سورون / چوال را به خود بپیچ و همراه ایل و قوم حرکن کن
یعنی پای بند آداب و روسم قوم و طایفه ات باش
شاهلار گئدیب تختی قالیب / شاهان رفته اند و تختشان باقی مانده
یعنی همه می میریم و مال دنیا را با خود نمی بریم
گونه دئییر چیخما من چیخیم / به خورشید می گوید نتاب که من می خواهم بتابم. کنایه از زیبا بودن یکی است
اما وقتی می گوئیم . یازیق ائله گؤزلدی کی گونه دئییر باتما من باتیم / طفلکی چنان زیباست که به خورشید می گوید غروب نکن که من می خواهم غروب کنم. منظورمان از زشتی چهره طرف است
به کسی که به آخر و عاقبت خود فکر نمی کند و فقط برای حفظ ظاهر و ظاهرسازی زندگی می کند و خود را آن بالا بالاها می بیند و می دانیم که روزی بر زمین خواهد خورد ، می گوییم :« بالتاینان بوز اوسته یئریر ناواخ اوز اوسته یئره گله آللاه بیلیر » با تبر روی یخ راه می رود چه وقت با سر بر زمین خواهد خورد خدا می داند
اما وقتی یکی ادعا می کند که از دیگری برتر است و دائم دیگری را مقصر می داند و خود را پاک و منزه از هر گناه کرده و ناکرده اش می داند و به مزمت دیگری می پردازد و خود را حق به جانب جلوه می دهدو آنقدر عذاب می کشد و پرخاش می کند گکه دلمان به حالش می سوزد ، ناچار می گوئییم :« سوغان یئمه سن گؤینه مه سن » اگر پیاز نخوری دل و جگرت هم نمی سوزد.
اما ضرب المثل مهم دیگری نیزداریم که می گوید :« بؤیوکون سؤزونه باخمایان پئشمان قالار » کسی که حرف بزرگتر را گوش نکند پشیمان می شود.
یاد اوغلوننان اوغول اولماز ، آتا چیخماز ، قارداش اولماز
یاد اوغلو اولوکو یولداش اولا ، یار اولا ، بیر نئچه چاغ مونس اولا ، همدم اولا ، دردیوه همدم اولا ، آما گؤروبسن آتا کیمی جان یاندیرا ؟ قارداش کیمی یول گؤزلویه ؟ اوغول کیمی یولوندا جاندان گئچه؟
هره نین اؤز یئری وار / هر کدام ( پدر و برادر و فرزند و یار و همدم ) جای مخصوص خود را دارند. اگر حرمت و جایگاه هر کدام به جای خود حفظ شوند حرمت نیز بر جای می ماند
سرانجام از این ضرب المثل یک کمی بیشتر خوشم می آید
ایت دری دن ال چکیب دری ایت دن ال چکمیر / سگ از پوست دست برداشته پوست از سگ دست برنمی دارد
کتایه از کسی است که دست بردار معامله نیست که نیست. آدم باید دست بر دعا بردارد و از پروردگار متعال برایش آرامش و درمان روحی طلب کند. الهی آمین!
از آنجا که ضرب المثل ها مخاطب خاصی ندارند گوینده ضرب المثل به خاطر این که برای شنوده گان یا مخاطبین سوئ تفاهم پیش نیاید در آخر طبق معمول می گوید : « سؤزو آتدیم یئره صاحابی گؤتوره » حرفی حرف را به زمین انداختم که صاحبش بردارد. یعنی خواننده یا شنونده منظورم شخص شما نیستید. مخاطب خودش جواب را دریافت کرد.
*
اوندان قورخماکی هئچ زادی یوخدو اللاهی وار ، اوندان قورخ کی هر نه یی وار آللاهی یوخ/ از آن کسی نترس که هیچ چیز ندارد و خدا دارد . از آن کسی بترس که همه چیز دارد و خدا ندارد
